W dniu 14 marca 2024 r. weszły w życie zmiany w ustawie kodeks postępowania cywilnego wprowadzone ustawą o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 7 lipca 2023 r.
Zgodnie z dodanym ustawą § 11 art. 9 kodeksu postępowania cywilnego przeglądanie akt sprawy oraz udostępnianie stronom i uczestnikom postępowania odpisów, kopii lub wyciągów z akt sprawy może się odbywać za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe, zwanego „systemem teleinformatycznym” albo systemu teleinformatycznego, o którym mowa w art. 53da § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych zwanego „portalem informacyjnym”.
Ustawa wprowadza ważną zmianę w zakresie doręczeń pism pełnomocnikom profesjonalnym, prokuratorom, organowi emerytalnemu i Prokuratorii Generalnej RP. Zgodnie z dodanym art. 1311a k.p.c. w przypadku braku możliwości dokonania doręczenia za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, sąd doręczy adwokatowi, radcy prawnemu, rzecznikowi patentowemu, prokuratorowi, organowi emerytalnemu określonemu przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych lub Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej pisma sądowe wyłącznie poprzez umieszczenie ich treści w portalu informacyjnym w sposób umożliwiający uzyskanie przez odbiorcę dokumentu potwierdzającego doręczenie. Powyższy sposób doręczeń nie znajdzie zastosowania do pism, które podlegają doręczeniu wraz z odpisami pism procesowych stron lub innymi dokumentami niepochodzącymi od sądu, chyba, że sąd dysponuje ich kopią utrwaloną w postaci elektronicznej.
W przypadku doręczenia pisma poprzez umieszczenie jego treści w portalu informacyjnym pismo zostanie uznane za doręczone w chwili wskazanej w dokumencie potwierdzającym doręczenie. W przypadku braku dokumentu potwierdzającego doręczenie, doręczenie będzie uznawane za skuteczne po upływie 14 dni od daty umieszczenia treści pisma w portalu informacyjnym.
Zgodnie z § 3 wskazanego przepisu przewodniczący może zarządzić odstąpienie od doręczenia pisma za pośrednictwem portalu informacyjnego, jeżeli dokonanie doręczenia w taki sposób jest niemożliwe ze względu na charakter pisma, w szczególności jeżeli zachodzi potrzeba wydania stronie uwierzytelnionego odpisu orzeczenia lub tytułu wykonawczego.
Wśród istotnych zmian należy wskazać również na art. 150 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie, z którym w wezwaniu na posiedzenie sąd ma obowiązek wskazać informację czy wezwany może wziąć udział w posiedzeniu przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość (posiedzenie zdalne).
Zgodnie ze znowelizowanym art. 151 § 2 kodeksu postępowania cywilnego przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość (posiedzenie zdalne) jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie charakter czynności, które mają być dokonane na posiedzeniu, a nadto przeprowadzenie posiedzenia zdalnego zagwarantuje pełną ochronę praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania.
Zgodnie z dodanym do art. 151 kodeksu postępowania cywilnego § 3 Przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia zdalnego z urzędu lub na wniosek osoby, która ma uczestniczyć w posiedzeniu i wskazała adres poczty elektronicznej. Termin do złożenia wniosku wynosi 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie. Zarządzając przeprowadzenie posiedzenia zdalnego, przewodniczący może zastrzec, że określona osoba weźmie udział w posiedzeniu zdalnym poza budynkiem sądu prowadzącego postępowanie, jeżeli będzie przebywać w budynku innego sądu. O treści zarządzeń, w tym zmierzających do przeprowadzenia dowodu w sposób zdalny, o odmowie uwzględnienia wniosku lub zmianie zarządzeń w tym przedmiocie informuje się w sposób przewidziany w art. 1491.
Zgodnie z § 5 wskazanego przepisu wzywając na posiedzenie zdalne, sąd będzie informował jego uczestników o możliwości stawiennictwa na sali sądu prowadzącego postępowanie lub zgłoszenia zamiaru zdalnego udziału w posiedzeniu, a także pouczy, że zamiar ten należy zgłosić najpóźniej na 3 dni robocze przed wyznaczonym terminem posiedzenia oraz że do skutecznego zgłoszenia wystarcza zachowanie formy określonej w art. 2261 pkt 2 lit. b, przy jednoczesnym wskazaniu adresu poczty elektronicznej.
Zgodnie z dodanym § 6 przepisu osoba, która nie zgłosi skutecznie wniosku wskazanego powyżej albo nie zgłosi zamiaru zdalnego udziału w posiedzeniu, będzie miała obowiązek stawić się na posiedzeniu w budynku sądu prowadzącego postępowanie bez dodatkowego wezwania.
Zgodnie z § 8 przepisu osoba biorąca udział w posiedzeniu zdalnym przebywając poza budynkiem sądu będzie zobowiązana poinformować sąd o miejscu, w którym przebywa oraz dołożyć wszelkich starań, aby warunki w miejscu jej pobytu licowały z powagą sądu i nie stanowiły przeszkody do dokonania czynności procesowych z jej udziałem. W razie odmowy podania wskazanych informacji lub jeżeli zachowanie tej osoby budzi uzasadnione wątpliwości co do prawidłowego przebiegu czynności dokonanych zdalnie z jej udziałem, sąd może zarządzić osobiste stawiennictwo tej osoby na sali sądowej.
Zgodnie ze znowelizowanym brzmieniem art. 235 § 2 kodeksu postępowania cywilnego jeżeli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia, sąd orzekający może postanowić, że jego przeprowadzenie nastąpi na odległość w ramach posiedzenia zdalnego.
Stosownie zaś do brzmienia zmienionego nowelizacją art. 2351 kodeksu postępowania cywilnego we wniosku dowodowym można wskazać, czy strona domaga się przeprowadzenia dowodu w ramach posiedzenia zdalnego.
Dodany ustawą art. 2631 kodeksu postępowania cywilnego pozwoli na sprzeciwienie się przesłuchaniu świadka poza salą sądową w ramach posiedzenia zdalnego, jednak nie później niż w terminie 7 dni od dnia uzyskania informacji o zamiarze przeprowadzenia dowodu w taki sposób. W razie skutecznego wniesienia sprzeciwu sąd wezwie świadka do osobistego stawiennictwa na sali sądowej.
Zmianie ulegnie również art. 269 kodeksu postępowania cywilnego, w którym dodany zostanie zapis umożliwiający przewodniczącemu zwolnienie osoby pozostającej poza salą sądową z obowiązku powstania, jeżeli wykonanie tego obowiązku umniejszałoby powagę czynności lub mogło niekorzystnie wpłynąć na jakość utrwalenia obrazu i dźwięku z tej czynności.
Zgodnie z dodanym do art. 284 kodeksu postępowania cywilnego § 2 i 3 przedstawienie akt sprawy lub ich kopii biegłemu wpisanemu na listę biegłych sądowych może nastąpić za pośrednictwem portalu informacyjnego. Nadto, sąd zarządzi przeprowadzenie czynności z udziałem biegłego na sali sądowej na uzasadniony wniosek strony, albo jeżeli wiarygodność opinii przedstawianej w ramach posiedzenia zdalnego będzie budziła wątpliwości.
Ustawa zmienia również ustawę Prawo o ustroju sądów powszechnych, zgodnie z dodanym do niej art. 52a ust. 2 osoba uczestnicząca w posiedzeniu zdalnym jest obowiązana podać na żądanie przewodniczącego składu sądu informacje o miejscu, w którym przebywa oraz o towarzyszących jej osobach.
Dodano również art. 53e zgodnie, z którym o ile przepis szczególny tak stanowi, pisma sądowe będą doręczane adwokatom, radcom prawnym, rzecznikom patentowym, prokuratorowi i Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej i organowi emerytalnemu określonemu przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych drogą elektroniczną za pośrednictwem kont w systemie teleinformatycznym (portal informacyjny). Za pośrednictwem portalu informacyjnego będzie można też informować strony i ich pełnomocników o czynnościach podejmowanych w sprawie.
Zmiany dotyczą również ustawy o radcach prawnych, zgodnie z dodanym art. 2211 tej ustawy radca prawny wykonujący zawód obowiązany będzie posiadać konto w portalu informacyjnym. Tożsamy obowiązek przewidziany został zgodnie z art. 37d ustawy Prawa o adwokaturze dla adwokatów wykonujących zawód.