Jednym z kluczowych rozwiązań ma być złagodzenie rygoru umownego zakazu cesji (pactum de non cedendo), który obecnie całkowicie blokuje możliwość przenoszenia wierzytelności.

Pactum de non cedendo odgrywa istotną rolę w umowach przelewu wierzytelności, zapewniając dłużnikowi ochronę przed niespodziewanymi zmianami kontrahenta, które mogłyby wpłynąć na sposób wykonywania zobowiązania. Wprowadzenie rozwiązań likwidujących lub drastycznie zmieniających prawo zastosowania takiego ograniczenia stanowiłoby naruszenie równowagi kontraktowej i mogłoby prowadzić do destabilizacji istniejących stosunków prawnych.

Ograniczenie skutków zastosowania klauzuli pactum de non cedendo  

W obliczu propozycji legislacyjnych dotyczących likwidacji, bądź ograniczenia skutków pactum de non cedendo, zasadne wydaje się rozróżnienie sytuacji w zakresie przelewu wierzytelności w zależności od momentu jego dokonania – tj. przed powstaniem zaległości przez dłużnika oraz po jej powstaniu.

W tym pierwszym przypadku, tj. gdy zobowiązanie jest wykonywane prawidłowo i terminowo, pełna skuteczność pactum de non cedendo powinna pozostać nienaruszona. Dłużnik ma uzasadnione prawo oczekiwać, że jego kontrahentem pozostanie wierzyciel, z którym zawarł umowę, i który zna specyfikę współpracy. Zmiana wierzyciela może bowiem wpłynąć na sposób wykonania zobowiązania – np. gdy dług dotyczy świadczeń wzajemnych, relacji długoterminowych lub zawiera element zaufania. Możliwość nieskrępowanej, nagłej, nieprzewidzianej zmiany po stronie wierzyciela, w takim wypadku podważałaby zasadę zaufania stron umowy.  Ograniczenie stosowania zasady pactum de non cedendo byłoby także istotnym naruszeniem równowagi kontraktowej, ponieważ przejęcie długu wymaga w każdym wypadku zgody wierzyciela. Naruszyłoby także zasadę zaufania stron umowy poprzez dopuszczenia ryzyka, że dłużnik zostanie w sposób nagły i nieprzewidziany postawiony przed koniecznością wykonania zobowiązania wobec nieznanego mu podmiotu.

Zupełnie inaczej należy ocenić sytuację, w której przelew wierzytelności następuje po powstaniu zaległości. W takich przypadkach ograniczenie skutków zawartej klauzuli pactum de non cedendo wydaje się uzasadnione. Wierzyciel nie powinien być bowiem zmuszany do dalszego angażowania się w relacje z dłużnikiem, który np.: nie reguluje swoich zobowiązań.  Prawo do sprzedaży wierzytelności, np.: przeniesienia jej na podmiot wyspecjalizowany w dochodzeniu należności, stanowi naturalny mechanizm ochrony interesów wierzyciela oraz racjonalnego zarządzania ryzykiem.  W takiej sytuacji, zachowanie pełnej skuteczności pactum de non cedendo może okazać się narzędziem nadmiernie chroniącym dłużnika kosztem wierzyciela Jeżeli dłużnik, dopuszcza się zwłoki, to traci moralne i gospodarcze uzasadnienie do dalszego powoływania się na ograniczenia w zakresie przenoszenia wierzytelności.
Wierzyciel, który zmaga się z niewypłacalnym lub uporczywie zwlekającym dłużnikiem, powinien mieć możliwość zbycia swojej wierzytelności bez krępowania go klauzulą zakazu cesji. W tym kontekście można postulować ustawowe ograniczenie skutków pactum de non cedendo – np. poprzez wyłączenie jego skuteczności w sytuacji opóźnienia dłużnika przekraczającego określony termin (np. 30 lub 60 dni).

Zarzuty dłużnika wobec cesjonariusza – granica nie do przekroczenia.

Niezależnie od ewentualnych powyższych reform, absolutnie nie może ulec osłabieniu prawo dłużnika do podnoszenia wobec cesjonariusza wszelkich zarzutów, jakie przysługiwały mu względem cedenta (art. 513 § 1 k.c.). Jest to bezwzględna gwarancja ochrony pozycji dłużnika i elementarne zabezpieczenie przed nadużyciami ze strony nabywców wierzytelności. Przelew nie może w żaden sposób pogarszać sytuacji dłużnika. Np.: ograniczać możliwości podnoszenia zarzutów (np. potrącenia, niewykonania świadczenia wzajemnego, nieważności umowy). Próba ograniczeń praw dłużnika w tym zakresie prowadziłaby do systemowego osłabienia pozycji podmiotów zobowiązanych i nieproporcjonalnego uprzywilejowania rynku wtórnego wierzytelności. Byłoby naruszeniem konstytucyjnych gwarancji ochrony praw dłużnika i fundamentalnych zasad prawa cywilnego.

Propozycje zmian w regulacjach dotyczących przelewu wierzytelności.

Odnosząc się natomiast do potencjalnych zmian w zakresie regulacji praw i obowiązków dłużnika oraz wierzyciela po zawarciu umowy przelewu wierzytelności, warto rozważyć wprowadzenie wyraźnych przepisów normujących obowiązki informacyjne wobec dłużnika. Obecnie brak jednolitych wymogów co do formy i terminu zawiadomienia dłużnika o przelewie może powodować niepewność i spory. Wprowadzenie obowiązku poinformowania dłużnika w formie pisemnej, z określonym terminem zawiadomienia, pozwoliłoby na zwiększenie transparentności i pewności obrotu.

Warto także rozważyć wprowadzenie publicznego, notyfikowanego rejestru cesji wierzytelności, co przydatne byłoby w obrocie profesjonalnym i masowych, dzięki czemu zwiększałaby się min. pewność obrotu

Projektowane przepisy Paweł Śladowski, Partner Zarządzający, skomentował także w wypowiedzi dla Dziennika Gazety Prawnej. Zapraszamy do zapoznania się z artykułem: LINK